Yenilmez yenildi mi?
Öncelikle bu ve bundan sonraki kitap yazılarımı kitaba daha hakim olmak ve hatırlamak adına kendim için aldığım notların yazı haline getirilmiş hali olacak. Bu yüzden yazıda kopukluklar olursa kusuruma bakmayın.Yazı spoiler içermektedir…
Stanislaw Lem bilimkurgu edebiyatının en önemli isimlerinden biri. Soğuk savaş döneminde yazdığı düşünüldüğünde Sovyet kampına ait bir yazar olarak değerlendirilmekle birlikte kendisinin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile ilişkisi çelişkilidir. Lem Nazi işgali sıra otomobil mekanikerliği yapmış olup Polonya direnişine yardımcı olmuş, daha sonrasında tıp eğitimi almıştır. Lem’in kişisel yaşamının ayrıntılarına kolayca ulaşılabileceği için bu kısa bilgilendirme yeterli olacaktır. Yazarın inceleyeceğimiz Yenilmez isimli romanı ise yine soğuk savaş yılları olan 1964 yılında basılmıştır.
Yenilmez romanı insanlığın gezegenler arası seyahati gerçekleştirebildiği, daha önce başarısız bir gezegen inişi yapılan gezegene ikinci görevlendirme olarak gönderilen Yenilmez isimli uzay gemisinin mürettebatının gezegende başlarına gelen olayları anlatıyor genel çerçeve olarak. Gezegenimizin ismi Regis III ve daha önce gönderilen Kondor isimli gemi Yenilmez’in ikiz kardeşi. Lem mürettebata ikinci giden olma dışında ekstra bir nesnel şart oluşmasına izin vermemiş diyebiliriz. Ve yine Kondor ile Yenilmez arasında yeterli bilgi alışverişinin olmamış olması da şartları eşitlemeye dönük bir amaç gibi görünmekte.
Kitabın kurgusu iki ilişkinin düğümlenip çözülmesi üzerinde yükseliyor. Birinci ilişki Yenilmez’in kaptanı(kitaptaki Astrogatör olarak geçiyor) Horpach ile yardımcı kaptan Rohan arasında hikaye boyunca alınacak kararlar konusunda yaşanan gerilim yükselişi ve çözülüşü. İkinci ilişki ise insanlar ile Regis III’te daha önce Kondor’un sonuna sebep olan şüpheli nedenler bütünü ve yine bu gerilimin yükselişi ve çözülmesi.
Birinci ilişki özgüveni yüksek kendinden emin Horpach ile hikayenin ana karakteri diyebileceğimiz Rohan’ın mütemadiyen bu liderin sorgulaması üzerine devam ediyor. Rohan sürekli alınan kararların eylem tarafında kalmak zorunluluğunu yaşıyor ve eylem içinde başına bir takım olaylar gelmekte. Yenilmez Kondor’un başına gelenleri çözerken Horpach mikro-robotlara(ileride ayrıntılı açıklanacak) karşı alınan yenilginin sonunda Rohan ile yaşanan gerilim doruk noktasına ulaşıyor ve Rohan için hep istediği önderlik ve ödemesi gereken bedel ile bir seçenek çıkıyor. Ve ilişki Rohan’ın kararı ile düğümünü çözüyor.
İkinci ilişki Regis III’te Kondor’un başına gelenlerin analitik inceleme sırasında Yenilmez mürettabatının kollektif aklı, bireylerin öne çıkışı, kayıplar ve Kondor’un sonuna sebep olan mikro-robotların tanımlanması ile devam ediyor. Mikro-robotlar ile mücadele, sıcak çatışma ve son olarak insanların mikro-robotların zaferinin kabulü ile bu ilişkinin de düğümü çözülüyor. İki ilişkinin de çözümü bu zaferin-yenilginin kabulü ile oluyor.
Kitabın bilimkurgu kısmında etkileyici noktalardan birincisi Kondor’un sonuna sebep olan mikro-robotların ortaya çıkışında evrim teorisinin incelikli kullanımı yazarın evrime duyduğu saygı ve kavrayışı net bir biçimde ortaya koyuyor. İkinci etkileyici nokta mikro-robotların hafıza-bilinç oluşturabilmesi için bir etkileşim içine girmesi gerekliliği. Tekil olarak basit bir robot olan mikro-robotların bir araya gelerek ilişki kurması ve sonucunda hafıza-bilincin oluşması bir tıp doktoru olan Lem’in insan bilincinin tekil nöronların ilişkileri üzerine kurduğunun görüngüsü olarak okunmalıdır.(Ki bilinç konusunda bu düşünce bana da çok yakın gelmekte)Üçüncü olarak düşmanlarını yok etmek için hafıza ve bilincin geriletilmesi yöntemi ki oldukça kritik olan bu noktayı Aşağıda açacağım.
Yazar ne düşünür bilemem tabi ama bu üçüncü nokta mikro-robotların insan hafıza-bilincini geriletmesi ki bundan sonra bunu infantilizm olarak tanımlyacağım bence muhteşem bir değini. Belki de şimdiki zamandan okuduğum için böyle olabilir ama bilinçli bir canlıyı minimum emek harcayarak yok etmenin belki de en mükemmel aracı olarak düşünülebilir. Yani yıl 2022 ve belki toplum olarak en büyük sorunumuzlarımızdan birisi olabilir. Düşünün ki hem Kondor’un mürettebatının tamamı hem de Yenilmez mürettabatının bir kısmını birer bebeğe dönüştürerek yok etmiş bir silahtan bahsediyoruz. Belki çok daha ayrıntılı bir yazının konusu belki ama infantilizm üzerine bir roman olarak okunması önerilebilir diye not düşeyim.
Bir ekstra not da (alıntı yapmayacağım) bir pasaj da yenilginin kabulünün rasyonalizasyonu için mücadelesi ve evrimi tamamı ile insan tarihi dışında gelişmiş bir dünyaya müdahele etmenin etik konumu ve edebilmenin yeterliliği sorgulanıyor. Cevabını vermiyor bence ama insanın çevresi ile ilişkisindeki sınır, sınırın belirlenmesi, sınır ile ilişki ve sınırın aşılması sorularını sordurttuğu kesin hem kitabın hem de pasajın.
Başlıktaki soruya yanıt vermek gerekir ise evet Yenilmez ismi ile ironik bir biçimde yeniliyor. Lem bu kitabı ile robot, yapay zeka vey dış dünya ile ilgili olarak kadir-i mutlak güçlü bir insanlık fikrini sorguluyor. Kitabın sonu ise iki ana karakter arasında açık uçlu bir hesaplaşma ile biterken yine de yazarın tavrını Rohan’dan yana koyduğunu düşünmeyi tercih ediyorum. Yazının başında da belirttiğim gibi kitabın daha fazla bilincimde kalması adına aldığım not ve yorumların dizgisi halinde yazı. Kopuklar affola. Yenilmez okunsun ve üzerine konuşulsun diye…
